Αρχέλαος

Μια μεγάλη ηθοποιός του είχε παραπονεθεί κάποτε ότι της είχε κάνει μια ιδιαίτερα μεγάλη μύτη κι ένα έντονο πανωχείλι. “Μα Αρχέλαε μου, έτσι είμαι;” τον ρώτησε μπροστά μου. “Έτσι και καλύτερη”, της απάντησε. “Γιατί αν δε τα είχες αυτά τα δυό θα έχανες τη μισή γοητεία σου και 90% της επιτυχίας σου”, της απάντησε. Η φιλία τους δεν χάλασε. 

(Γράφει ο Νίκος Δ. - Θ. Νικολαΐδης)

Ο Αρχέλαος Αντώναρος ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σχεδιαστές και γελοιογράφους μας. Πασίγνωστος με το μικρό του όνομα αλλά και ως «ΤΟΤ», γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Φεβρουάριο του 1921, ως το τελευταίο παιδί της πολυμελούς φαμίλιας του υπαλλήλου των  σιδηροδρόμων Ευάγγελου Αντώναρου (που έφυγε πρόωρα από τη ζωή) και της Ανθής. Γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας με περιπετειώδη τρόπο το 1941, αλλά λόγω της Κατοχής φοίτησε τρία έτη. Παράλληλα, σαν φοιτητής, έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως σύνδεσμος (σχεδίαζε ακόμη, σκίτσα και αφίσες) μέσα από τις τάξεις του Ε.Α.Μ.

Από πολύ νωρίς είχε εκδηλώσει το μεγάλο του σχεδιαστικό ταλέντο (ήταν αμφίχειρας) το οποίο σε συνδυασμό με την πολιτική οξυδέρκεια που τον χαρακτήριζε, τον ώθησαν στον τομέα της γελοιογραφίας. Η πρώτη του, μάλιστα, συνεργασία, ήρθε κατά τη διάρκεια της εφηβείας του, όταν το 1936 εντάχθηκε στο δυναμικό της εφημερίδας «Μακεδονία». Αργότερα μετακόμισε στην Αθήνα, όπου και πρόβαλε επαγγελματικά τις ευφάνταστες δημιουργίες του σε μία σειρά από έντυπα, εφημερίδες («Εμπρός», «Φιλελεύθερος», «Ελεύθερος Λόγος», «Αθλητισμός», «Φως», «Αθλητική Ηχώ») αλλά και πολλά περιοδικά («Πρώτο», «Μάσκα», «Ελληνόπουλο», «Ραδιοτηλεόραση», «Μπουκέτο», «Ρομάντσο», «Βεντέτα», «Πάνθεον», «Φαντάζιο», «Θησαυρός», «Θεατής», «Σάτιρα», «Σκίτσο», «Καρχαρίας» κ.α.) 

Ο Αρχέλαος υπήρξε και εκδότης τριών παιδικών λαϊκών φυλλαδίων στη δεκαετία των '50 (ίσως κι άλλων που δεν γνωρίζω) του καουμπόϊκου "Βιβλιοθήκη Γουέστερν" (που δεν το έχω δει ποτέ μου) του "Λαστιχάνθρωπου" (4 τεύχη) και του "Διγενή" (40 τεύχη). Στις εκδόσεις Θεοφανίδη ήταν ο καλλιτεχνικός διευθυντής κι έφτιαχνε επίσης τις λετρίνες και τις βινιέτες των περιοδικών του ομίλου.Επίσης, ο Αρχέλαος 'υπογράφει' μία σειρά με ζουγκλοπεριπέτειες του κωμικού δίδυμου 'Χονδρός - Λιγνός', στο οπισθόφυλλο του παιδικού πολύ-περιοδικού Ο Μικρός Εξερευνητής, στα 1955 (πληροφορίες: Γιώργος Γερ. Βλάχος)

 Σκιτσάριζε αδιάκοπα. Με τροπο αιχμηρό. Όπως πρέπει να είναι το πολιτικό σκίτσο.”Πρέπει να το αισθάνονται”, έλεγε. “Δεν μπορεί να είναι χάδι.” Κι είχε δίκιο. Αν και ζούμε σε μια χώρα που η κριτική, πολύ περισσότερο η σάτιρα προκαλούν έντονη δυσφορία στους εκάστοτε κρατούντες. Όπως στον τότε Υπουργό του Κωνσταντίνου Καραμανλή και κατοπινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τσάτσο που σκίτσα του Αρχελάου και του Φωκίωνα Δημήτριάδη προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του. Η απάντηση των σκιτσογράφων: Δεν ξανασκιτσάρουμε τον κ. Τσάτσο. Σε λίγες ημέρες ο Τσάτσος τους ικέτευε να τον ξανασκιτσάρουν — όπως ήθελαν. Γιατί τότε ούτε πολλές φωτογραφίες δημοσιευόνταν, ούτε τηλεόραση υπήρχε. Όποιος δεν γινόταν σκίτσο, έχανε σε δημοτικότητα. 

(Ευάγγελος Αντώναρος για τον πατέρα του, σε ανάρτηση στο facebook)

Τα πρώτα του πολιτικά σκίτσα, ωστόσο, είχαν δει το φως της δημοσιότητας από την εφημερίδα «Ριζοσπάστης» (Οκτώβριος 1944). Το 1948, μαζί με άλλους καλλιτέχνες και ευθυμογράφους, εξέδωσαν το «πικάντικο» περιοδικό «Τραστ του Γέλιου». Ως στέλεχος της εφημερίδας «Αθηναϊκή» (όπου εργάστηκε επί σειρά ετών, από την ίδρυσή της το 1950 μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του 1967) ξεχώρισε για τον εύστοχο, απόλυτα σατιρικό τρόπο που σχολίαζε –μέσω των εικόνων του- την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του. Το 1953, όμως, διώχθηκε μετά από μήνυση που του υπέβαλε ο τότε υπουργός της κυβέρνησης Παπάγου, Σπύρος Μαρκεζίνης. Ήταν ο πρώτος γελοιογράφος στα ελληνικά χρονικά που κυνηγήθηκε δικαστικά για το έργο του. Πρωτόδικα καταδικάστηκε, όπως και οι υπεύθυνοι της εφημερίδας, απαλλάχθηκε, όμως σε δεύτερο βαθμό, στο Εφετείο. Μεγάλης δημοφιλίας έτυχαν οι γελοιογραφίες του «Από τη Ζωή των Βαρελοφρόνων» (ένα θέμα με το οποίο καταπιάστηκε και ο εξίσου σπουδαίος Βασίλης Χριστοδούλου) όπως και «Οι Τροχονόμοι», που δημοσιεύονταν στο «Ρομάντσο» αλλά και στον «Θησαυρό». 

Εργαζόταν έως και την τελευταία στιγμή, έως ότου εισήχθη στο νοσοκομείο. Απεβίωσε στις 29 Απριλίου του 1998 σε ηλικία 77 ετών και ενταφιάστηκε την επομένη, στο Κοιμητήριο της Καλλιθέας. Τιμώντας τον, ο Δήμος έδωσε το όνομά του στο Πολιτιστικό Κέντρο της πόλης, που στεγάζεται επί της οδού Γρυπάρη 195.

Εργογραφία - διακρίσεις

Εξέδωσε τα λευκώματα «Νταλίκες» (1988), «Καμπινέ Στόρυ» (1988), «Γέλα καρδιά μου... γέλα» (1993), «Βαρελόφρονες» (1993 Βαβέλ), «Σας αρέσει ο Αρχέλαος;», (1964), «Γελάτε Ελληνικά»  κ.ά. Παρουσίασε το έργο του σε πολλές εκθέσεις γελοιογραφίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Διετέλεσε πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Γελοιογράφων. Έκανε δύο αναδρομικές εκθέσεις, στο Δημοτικό Θέατρο Καλλιθέας το 1988 και στον Μύλο της Θεσσαλονίκης (που υπέρ-αγαπούσε κι ας έμενε στην Αθήνα) το 1994. Ακόμη, πήρε μέρος σε όλες τις ομαδικές εκθέσεις γελοιογραφίας, από το 1950 και εντεύθεν. Ήταν παρών και σε διεθνείς εκθέσεις στον Καναδά, στο Βέλγιο, στη Μόσχα και αλλού. Ασχολούνταν και με τη φωτογραφία, είχε δε βραβευτεί από την Ελληνική Φωτογραφική Εταιρεία. Ο Αρχέλαος ήταν μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (Ε.Σ.Η.Ε.Α). Υπήρξε επίσης μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, όπως και Πρόεδρος του Σωματείου «Γελοιογραφική Ελληνική Λέσχη». Η πλούσια παρακαταθήκη του εξαίρετου έργου του αριθμεί περισσότερες από 60.000 γελοιογραφίες. Μιλούσε με ευχέρεια την Ιταλική γλώσσα και ήταν μόνιμος κάτοικος Καλλιθέας (Αθηνών). 

Παιδιά του από τη σύζυγό του Γεωργία, είναι οι δημοσιογράφοι Μάνος (απεβίωσε το 2017 σε ηλικία 62 ετών) και Ευάγγελος Αντώναρος (που κατά το παρελθόν διετέλεσε κυβερνητικός εκπρόσωπος).