.jpg)
Αρχές του 1953. Η Ελλάδα βιώνει ακόμα τον απόηχο του Εμφυλίου Πολέμου, αν κι έ-χουν περάσει τριάμισι χρόνια από το επίσημο τέλος του. Η Ελλάδα, προσπαθεί να επου-λώσει τις πληγές της από τον Πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, μάλλον ξύνοντάς τις, παρά γλείφοντάς τις.
Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 1953… Στα περίπτερα, με τα λιγοστά έντυπα κρεμασμένα με μα-νταλάκια, οι περαστικοί στέκουν να διαβάσουν λαθραία το κυρίαρχο πρωτοσέλιδο των ολι-γοσέλιδων εφημερίδων. Στα οκτάστηλά τους δεν υπάρχει η μεγάλη είδηση… Ακόμα και οι ειδήσεις για το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στον πόλεμο της Κορέας έχει περάσει στις μέσα σελίδες από καιρό.
Το μάτι των λαθραναγνωστών πέφτει και σε ένα περιοδικό μικρού μεγέθους με χρωμα-τιστό εξώφυλλο, του οποίου τον τίτλο δεν έχουν ξαναδεί. Από την έγχρωμη εικόνα του εξωφύλλου του, συμπεραίνουν ότι θα πρέπει να έχει σχέση με την πολύ πρόσφατη ελλη-νική ιστορία… Με την περίοδο της γερμανό-ιταλικής Κατοχής, από το τέλος της οποίας έχουν περάσει μόλις οκτώμισι ταραγμένα χρόνια.
Τι παριστάνει το εξώφυλλο; Έναν γιγαντόσωμο Γερμανό στρατιώτη ναζί με το μίσος αποτυπωμένο στο πρόσωπό του, φιγούρα απόλυτα αναγνωρίσιμη στον οποιονδήποτε ή-ταν πάνω από 15-16 χρονών, που μαστιγώνει απάνθρωπα μια πεσμένη γυναίκα, ενώ αυτή προστατεύει το μικρό κοριτσάκι της.
Είναι μια σκηνή φρίκης, νωπή στη μνήμη των περισσότερων.
Πίσω από τον Γερμανό, ένα αγόρι, το πολύ 15 χρονών, τού επιτίθεται με εντυπωσιακό άλμα, ενώ στο βάθος η Ακρόπολη υπογραμμίζει την ταυτότητα του αθηναϊκού, του ελλη-νικού χώρου γενικότερα… Στο πάνω μέρος του εξώφυλλου δεσπόζει ένας τεράστιος τίτλος με κόκκινα τετράγωνα γράμματα: ‘‘ΗΡΩΣ’’. Πλησιάζοντας κοντύτερα διαβάζουν και τον προσδιορισμό: ‘‘Ο μικρός’’…
‘‘Ο μικρός ΗΡΩΣ’’… Και στο κάτω μέρος του εξώφυλλου με καλλιγραφικά γράμματα ο τίτλος του πρώτου τεύχους: ‘‘Ελεύθερος Σκλάβος’’. Η αντιθετική έννοια των λέξεων στον τίτλο προσδιορίζει με σαφήνεια αυτό, που οι αναγνώστες θα ήθελαν να διαβάσουν: Αντίσταση, αγώνα για την ελευθερία, τιμωρία του στυγνού κατακτητή… Και, γιατί όχι και εκδίκηση στα έργα του;
Είτε από περιέργεια και μνήμη της τραγικής και ηρωικής περιόδου, είτε από αθέλητο συνειρμό μεταξύ του τίτλου και της εν γένει κατάστασης στην ‘‘κηδεμονευόμενη’’ Ελλάδα, πόσοι άραγε εκείνη την Τρίτη αγόρασαν το τευχάκι με το φτηνό χαρτί πληρώνοντας το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των… δύο ‘‘χιλιάδων’’ δραχμών;
Και πόσοι από αυτούς άραγε έκοψαν με ανυπομονησία τις διπλωμένες σελίδες του και άρχισαν να διαβάζουν, εκεί επί τόπου, τις πρώτες λέξεις, τις πρώτες φράσεις του αναγνώ-σματος, που έμελλε να γίνει θρύλος και σημείο αναφοράς μιας εποχής, συντροφεύοντας, τουλάχιστον, τρεις γενιές παιδιών στα επόμενα δεκαπέντε χρόνια;
«Είναι νύχτα. Μια ξάστερη γλυκιά ανοιξιάτικη νύχτα. Χιλιάδες ασημένια άστρα τρεμοπαί-ζουν γλυκά πάνω από την κοιμισμένη Αθήνα, σαν να προκαλούν τους κατοίκους της να βγουν έξω και να χαρούν την ομορφιά της νύχτας… Μα οι κάτοικοι της Αθήνας δεν βγαί-νουν από τα σπίτια τους. Ξέρουν ότι μέσα στη γλυκιά νύχτα παραμονεύει ο θάνατος!.. Δεν είναι ελεύθεροι! Είναι σκλάβοι, που στενάζουν κάτω από την μπότα του σκληρού Γερμανού και το μαστίγιο του ηττημένου Ιταλού!.. Είναι κλεισμένοι στα σπίτια τους και περιμένουν. Περιμένουν με αγωνία μήπως ακούσουν το χτύπημα του θανάτου, το χτύπη-μα των Γερμανών στην πόρτα τους!.. Και περιμένουν με λαχτάρα τη Μεγάλη Στιγμή, όταν πίσω από τα μαύρα σύννεφα της σκλαβιάς θα ξεπηδήσει ο ήλιος της Ελευθερίας!..»
Ήταν οι πρώτες 117 λέξεις ενός αναγνώσματος που θα έφτανε πάνω-κάτω τα έξι εκα-τομμύρια λέξεις ίσαμε την τελευταία τελεία του μετά από 15 χρόνια και τρεις μήνες.
Σήμερα, δεν ξέρουμε και, μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ, πόσοι ήταν εκείνοι οι πρώτοι αγοραστές και ταυτόχρονα αναγνώστες του περιοδικού. Όσοι κι αν ήταν, εκείνοι που τον ζήτησαν τις επόμενες μέρες, την επόμενη εβδομάδα ήταν, σίγουρα, περισσότεροι…
Στα αρκετά αναπάντητα ερωτήματα για τους λόγους, που αγοράστηκε το πρώτο τεύχος στέκει απέναντί τους μια απόλυτη βεβαιότητα: Ο ‘‘Μικρός Ήρως’’ στα πρώτα του τεύχη στηριζόταν κυκλοφοριακά από αναγνώστες της εφηβικής μετά-εφηβικής ηλικίας… Ήταν αυτοί, που είχαν βιώσει σαν μικρά παιδιά τη φρίκη της Κατοχής.
Ο στόχος του εκδότη και κορμός των αναγνωστών του ‘‘Μικρού Ήρωα’’, στην πολύχρο-νη εκδοτική πορεία του, δηλαδή τα παιδιά της προεφηβικής ηλικίας, θα τον γνωρίσουν κατόπιν… Θα τον γνωρίσουν από τους πιο μεγάλους τους, θα το ανακαλύψουν στα στοκ κάποιων ψιλικατζίδικων. Αρκετά παιδιά έφθασαν ίσαμε και την πηγή του τουλάχιστον μια φορά επισκεπτόμενα το ‘‘Ελ Ντοράντο’’ τους στο υπόγειο της οδού Λέκκα 22 για να προ-μηθευτούν παλιότερα τεύχη… Τα παιδιά της επαρχίας θα ενημερώνονταν μέσω της στή-λης του ‘‘Ταχυδρομείου’’, ότι τα παλαιότερα τεύχη που ζήτησαν, εστάλησαν.
Άλλωστε, εννιά χρόνια μετά το πρώτο το τεύχος, η δεξαμενή αναγνωστών θα ανανεωθεί με νέους μικρούς αναγνώστες χάρη στην ‘‘Ανατύπωση’’ κι άλλα τέσσερα μετά, το 1965, θα γίνει μια ακόμα προσπάθεια ανανέωσης με την ‘‘Τρίτη Έκδοση’’…
‘‘Μικροί Ήρωες’’ τριών γενιών ταυτόχρονα κάθε βδομάδα στο περίπτερο!
Το ότι αρχικά διαβάζεται από παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, εφήβους κατά κύριο λόγο, αποδεικνύεται και από το γεγονός, ότι πριν ακόμα συμπληρωθούν οι δύο πρώτοι μήνες της κυκλοφορίας του, στο 15ο τεύχος συγκεκριμένα, ο συγγραφέας του, ο ‘‘Θάνος Αστρί-της’’ (κανένας τότε δεν ήξερε, ότι επρόκειτο για ψευδώνυμο του δημοσιογράφου Στέλιου Ανεμοδουρά), δίνει εντολή στον εικονογράφο του αναγνώσματος, τον ‘‘Byron’’ (Βύρωνα Απτόσογλου) να ανασχεδιάσει τα χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών.
Κυριολεκτικά ‘‘εν μία νυκτί’’ ο Γιώργος Θαλάσσης/ Παιδί-Φάντασμα και ο Σπίθας ‘‘μεγαλώνουν’’ κατά τέσσερα με πέντε χρόνια τουλάχιστον. Από δέκα τριών- δέκα τεσσάρων χρονών αποκτούν σωματική διάπλαση, χαρακτηριστικά και συμπεριφορά εικοσάρηδων. Η Κατερίνα θα ‘‘ενηλικιωθεί’’ σε μερικά τεύχη αργότερα, όταν θα μπει κι αυτή σε ενεργή α-ντιστασιακή δράση.
Η αλλαγή επιδρά καταλυτικά στην καθιέρωση του περιοδικού. Στο πρόσωπο του μεγα-λωμένου, πια, εικαστικά Γιώργου Θαλάσση τα αγόρια της προεφηβικής ηλικίας βρίσκουν το ιδανικό πρότυπο, στο οποίο θα ήθελαν να μοιάσουν, καθώς κι αυτά θα μεγάλωναν, ενώ τα αγόρια της εφηβείας αποδέχονται τα κατορθώματα ενός συνομηλίκου τους, ή λίγο μεγαλύτερου τους, πράγμα που δεν θα αποδέχονταν για κάποιον μικρότερό τους.
Ταυτόχρονα, αρχίζουν οι πρώτες αρνητικές, έως εχθρικές, αντιδράσεις από το περι-βάλλον των μικρών αναγνωστών. Γονείς, κηδεμόνες και δάσκαλοι κατατάσσουν τον ‘‘Μι-κρό Ήρωα’’ στα… επιβλαβή (!) για τη νεολαία έντυπα. Απαγορεύουν την αγορά του, ‘‘κατάσχουν’’ και ξεσκίζουν όσα τεύχη πέφτουν στα χέρια τους.
Οι μικροί αναγνώστες του αρχίζουν τη δική τους αντίσταση «…κι από την άλλη του πατέρα η φωνή ‘‘…Νομίζω πως τον κρύβεις στην κουζίνα.. Εσύ να παίζεις με τον θάνατο κρυφτό κι αυτός να σχίζει τα τεύχη τα κρυμμένα…Μη σε τρομάζει το διπλό κυνηγητό.. Εσύ τους Γερμανούς κι αυτός εμένα….», όπως τραγούδησε πολύ εύστοχα ο Λουκιανός Κηλαηδόνης στην πανέμορφη νοσταλγική μπαλάντα του, ανεπίσημο ‘‘ύμνο’’, πια, των απανταχού ‘‘Μικροηρωϊκών’’.
Κρύβουν τον ‘‘θησαυρό’’ τους, τον δανείζουν σε φίλους με λιγότερο αυστηρούς γο-νείς, τον διαβάζουν ‘‘δίκην’’ κρυφού σχολειού.
Ο Στέλιος Ανεμοδουράς προτρέπει τους μικρούς αναγνώστες του, αντί να κάνουν ‘‘πα-ράνομη’’ παθητική αντίσταση στη θέληση των κηδεμόνων τους, να τους δίνουν το τεύ-χος από μόνοι τους ζητώντας τους, πριν το σκίσουν, να το διαβάσουν πρώτα. Το αποτέ-λεσμα θα πρέπει να ήταν εντυπωσιακό. Ο ίδιος ο Στέλιος Ανεμοδουράς, σε κάποια τη-λεοπτική του συνέντευξη, αποκάλυψε, ότι μετά την ανάγνωση του περιοδικού, οι περισ-σότεροι γονείς (κυρίως πατεράδες) έγιναν φανατικοί αναγνώστες του ‘‘Μικρού Ήρωα’’ αγοράζοντας στο εξής οι ίδιοι το περιοδικό για τα παιδιά τους και με το πρόσχημα της… προληπτικής λογοκρισίας, το διάβαζαν αυτοί πρώτοι!..
Έτσι, κάτω από ένα ιδιότυπο καθεστώς, που ισορροπούσε ανάμεσα στην αναγνωστική νομιμότητα και στην αναγνωστική παρανομία, ο ‘‘Μικρός Ήρως’’ απογειώνεται κυκλοφο-ριακά με τα μέτρα και τα δεδομένα της κυκλοφορίας των περιοδικών εκείνης της επο-χής.
Ο αριθμός αναγνωστών ανά τεύχος φτάνει σε πολλαπλάσια νούμερα του αντίστοιχου εβδομαδιαίου τιράζ. Τα τεύχη εξαντλούνται, σχεδόν από την Τρίτη, πρώτη μέρα κυκλο-φορίας, ενώ πολλά περίπτερα και ψιλικατζίδικα στις γειτονιές δεν κάνουν επιστροφές των μη πωληθέντων τευχών προτιμώντας να έχουν ένα σεβαστό στοκ παλαιοτέρων τευχών, προκειμένου να εξυπηρετούν τους συνεχώς νεοεισερχόμενους αναγνώστες.
Το κλείσιμο πολλών παλιών συνοικιακών και επαρχιακών ψιλικατζίδικων στη δεκαετία του ’70 τροφοδότησε τα βιβλιοπαλαιοπωλεία με χιλιάδες αμεταχείριστα τεύχη του ‘‘Μι-κρού Ήρωα’’.
Σαν παρένθεση να σημειωθεί, ότι το θέμα και το ιστορικό πλαίσιο δράσης του ‘‘Μικρού Ήρωα’’ δεν ήταν πρωτόφαντο, χωρίς να σημαίνει, πως το ό,τι προϋπήρξε, αποτέλεσε και την πηγή έμπνευσής του. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’40 η ‘‘Φροϋλάιν Γκοστ’’, μια νεαρή Ελληνίδα συμμαχική κατάσκοπος, ανάγνωσμα που έγραφε ο Νίκος Μαράκης σε συνέχειες στο περιοδικό ‘‘Μάσκα’’, ήταν αρκετά γνωστή και δημοφιλής ηρωίδα, όπως γνωστός ήταν και ο μικρός σαλταδόρος και γαβριάς ‘‘Πιτσιρίκος’’ επιφυλλίδα, επίσης, στη ‘‘Μασκα’’, που το 1954 προσπάθησε, ανεπιτυχώς, για λίγα τεύχη από το ομώνυμό του περιοδικό να γίνει το ‘‘αντίπαλο δέος’’ στον ‘‘Μικρό Ήρωα’’. Στην ίδια ομάδα των πριν από τον ‘‘Μικρό Ήρωα’’ ηρώων της Αντίστασης συμπεριλαμβάνονται και δυο αφηγήματα του Ι.Β. Ιωαννίδη με πλαίσιο την Κατοχή: ‘‘Οι Μικροί Ήρωες’’ στο περιοδικό ΠΑΜΕΜ το 1946 και ο ‘‘Αλέξης Δαφνομήλης’’, μυθιστόρημα που έγραψε ο Ι.Β. Ιωαννίδης το 1952 με πρωταγωνιστή έναν μικρό ήρωα της Κατοχής, χωρίς ωστόσο την περιπετειώδη δρά-ση του Παιδιού-Φάντασμα. Τέλος, η προβολή της ταινίας του Γκρεγκ Τάλλας ‘‘Ξυπόλυτο Τάγμα’’, με θέμα της μια ομάδα από μικρούς γαβριάδες στα χρόνια της Κατοχής, συμπί-πτει χρονικά με την έκδοση του ‘‘Μικρού Ήρωα’’.
Αν η αποδοχή του αναγνώσματος από γονείς, κηδεμόνες και δασκάλους ήταν μια κα-τάσταση που αντιμετωπίστηκε και ξεπεράστηκε σε μεγάλο βαθμό, η τήρηση των ισορ-ροπιών σε ένα άλλο μέτωπο, πιο ουσιαστικό και πιο σημαντικό για την επιβίωση του πε-ριοδικού, υπήρξε ένας συνεχής αγώνας του συγγραφέα και εκδότη του σε όλα τα χρόνια της κυκλοφορίας του. Όσο και να φαίνεται υπερβολικό για ένα παιδικό ανάγνωσμα να εμπλέκεται στα γρανάζια μιας εμπαθούς πολιτικής αντιπαράθεσης, είναι πέρα για πέρα η πραγματικότητα, που έπρεπε να αντιμετωπίσει ο ‘‘Μικρός Ήρως’’. Στην ανεπίσημη, πλην όμως, καταλυτική λογοκρισία της ένθεν κι ένθεν μετά-εμφύλιας πολιτικής καχυποψίας δεν έπρεπε να δίνει λαβές, ότι ο αγώνας του Παιδιού-Φάντασμα ενάντια στον κατακτητή είχε και πολιτική απόκλιση, γεγονός, που, δυστυχώς, είχε σημαδέψει ως γεγονός αρνητι-κά το έπος της Εθνικής Αντίστασης.
Σε μυθολογική παραπομπή, το ταξίδι του ‘‘Μικρού Ήρωα’’ κάθε εβδομάδα στα περίπτε-ρα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του (1953-1968), θύμιζε τόσο τις Συμπληγάδες πέτρες της ‘‘Αργούς’’, όσο και το δίδυμο Σκύλλα-Χάρυβδη του Οδυσσέα.
Αν και το ανάγνωσμα απομακρυνόταν από το πραγματικό ιστορικό πλαίσιο της Εθνι-κής Αντίστασης, για λόγους ηθικούς σε μια εποχή διχασμού ο ‘‘Μικρός Ήρως’’ κατάφερε να περάσει ένα μήνυμα ενότητας και ενιαίας αντίστασης κατά του κατοχικού κατακτητή.
Τη γραμμή αυτή ο Στέλιος Ανεμοδουράς θα την κρατήσει απαρέγκλιτα από το πρώτο έως το τελευταίο τεύχος, αν και το καθεστώς της απριλιανής χούντας, πολύ θα ήθελε να είχε το ανάγνωσμα, τουλάχιστον στο διάστημα που κυκλοφόρησε μέσα στη δικτατορία, να αναδείκνυε με συγκεκριμένες αναφορές την αντιστασιακή δράση της μιας πλευράς. Και, ίσως, να πίεσε προς αυτήν την κατεύθυνση, ανεπιτυχώς ωστόσο, με το να υποχρεώνει τον συγγραφέα και εκδότη του ‘‘Μικρού Ήρωα’’ να υποβάλλει τα χειρόγραφα του ανα-γνώσματος κάθε βδομάδα προς έγκριση από την επιτροπή λογοκρισίας.
Αυτά ως γενικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο κινήθηκε, καθιερώθηκε και διέγραψε την πο-ρεία του ο ‘‘Μικρός Ήρως’’ από τον Φεβρουάριο του 1953 έως και τον Μάιο του 1968, που έκλεισε ο πρώτος κύκλος της ιστορίας του. Ο κύκλος, που τον έκανε έναν από τους ‘‘μύθους’’ της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
.jpg)